Dlaczego tak łatwo utracić kontrolę nad piciem?

Czasem zastanawiamy się, dlaczego tak wielu z nas w pewnym momencie życia może zacząć mierzyć się z problemem nadmiernego picia alkoholu. Wydawałoby się, że jest to czynność, nad którą powinniśmy mieć pełną kontrolę, ale rzeczywistość bywa znacznie bardziej skomplikowana.

Dlaczego alkohol tak łatwo uzależnia?

Jednym z głównych powodów, przez który tak łatwo jest utracić kontrolę nad piciem, jest to, jak powszechnie dostępny i przyjęty w społeczeństwie jest alkohol. W Polsce, podobnie jak w wielu innych krajach, picie alkoholu jest głęboko zakorzenione w kulturze i często postrzegane jako sposób na relaks, świętowanie sukcesów lub nawet jako niezbędny element towarzyskiego spotkania.

Co więcej, istnieje błędne przekonanie, że jeśli spożywamy jedynie niewielkie ilości alkoholu, to nie mamy powodów do zmartwień. Jednakże, nawet regularne wypijanie małych dawek może prowadzić do rozwoju tolerancji na alkohol, a w konsekwencji – do uzależnienia.

Statystyki są alarmujące. Na całym świecie, miliony osób zmaga się z problemami wynikającymi z nadużywania alkoholu. Według Światowej Organizacji Zdrowia, w 2018 roku prawie 3 miliony ludzi zmarło z powodu szkodliwego używania alkoholu. W Polsce także obserwujemy niepokojące trendy. Badania pokazują, że wpływ alkoholu na zdrowie Polaków jest znaczący, a problem dotyczy różnych grup wiekowych. Z raportu Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych wynika, że w 2019 roku ponad 11% dorosłych Polaków miało problemy związane z alkoholem, a co piąta osoba w wieku 15 lat i więcej deklarowała picie ryzykowne lub szkodliwe.

W obliczu takich danych, warto zastanowić się nad przyczynami i konsekwencjami tak łatwej utraty kontroli nad piciem. Rozumienie tych mechanizmów nie tylko pomoże nam w walce z uzależnieniem, ale też w propagowaniu zdrowego podejścia do konsumpcji alkoholu.

Psychologiczne podstawy uzależnienia od alkoholu

Rozważając przyczyny, dla których tak łatwo jest utracić kontrolę nad piciem, nie można pominąć aspektów psychologicznych, które odgrywają ogromną rolę w procesie uzależnienia. Alkohol wpływa na mózg w taki sposób, że może szybko stać się czymś więcej niż tylko okazjonalnym elementem spotkań ze znajomymi czy sposobem na relaks po ciężkim dniu.

Zacznijmy od tolerancji. Ta dość techniczna nazwa opisuje proces, w którym nasz organizm zaczyna przyzwyczajać się do obecności alkoholu. Początkowo może wydawać się, że jedno czy dwa drinki wystarczą do osiągnięcia oczekiwanego efektu rozluźnienia. Jednak w miarę regularnego spożywania alkoholu, odczujemy, że potrzebujemy go więcej, aby poczuć ten sam efekt. Tolerancja wzrasta, a my bezwiednie możemy zacząć pić coraz więcej.

Kolejny istotny element to zespół abstynencyjny, czyli fizyczne i psychiczne objawy, które pojawiają się, gdy osoba uzależniona od alkoholu przestaje go spożywać. Wśród symptomów mogą się pojawiać drżenia rąk, niepokój, pocenie się, a w skrajnych przypadkach nawet halucynacje czy drgawki. To właśnie strach przed tymi objawami często sprawia, że kontynuujemy picie, nawet jeśli zdajemy sobie sprawę z tego, że powinniśmy przestać.

Psychologiczne mechanizmy są niezwykle istotne, gdy próbujemy zrozumieć, dlaczego alkohol staje się pułapką. Mechanizmy te obejmują między innymi:

• System nagrody w mózgu: alkohol stymuluje wydzielanie substancji chemicznych takich jak dopamina, które sprawiają, że czujemy się chwilowo szczęśliwi. To prowadzi do pozytywnego wzmacniania nawyku picia – pijemy, bo to sprawia, że czujemy się lepiej.
• Przyzwyczajenie: o ile początkowo alkohol może być postrzegany jako „nagroda” lub sposób na odstresowanie, z czasem jego konsumpcja staje się częścią rutyny, czymś „normalnym” i oczekiwanym w określonych sytuacjach czy środowiskach.

Rozpatrując te aspekty, możemy zauważyć, jak subtelnie i niepostrzeżenie proces utraty kontroli nad piciem może postępować w naszym życiu. Alkohol powoli, ale nieubłaganie, zaczyna zajmować coraz ważniejsze miejsce w naszej codzienności, co może prowadzić do niebezpiecznej drogi uzależnienia.

Społeczne i kulturowe uwarunkowania

Kiedy mówimy o kontroli nad piciem alkoholu, bardzo często skupiamy się na indywidualnych decyzjach i silnej woli. Ale czy nie zapominamy o tym, jak wielki wpływ mają na nas czynniki społeczne i kulturowe? To właśnie one tworzą pewnego rodzaju scenariusz, który możemy nieświadomie naśladować, a nawet go umacniać. Przyjrzyjmy się im bliżej:

• Tradycja i zwyczaje – wiele kultur ma ugruntowane normy społeczne dotyczące spożywania alkoholu. Są okazje, kiedy picie jest praktycznie obligatoryjne, jak wesela czy święta. W Polsce, na przykład, toast i kieliszek wódki na różnych uroczystościach to niemalże element tradycji.
• Rola mediów – reklamy, filmy, seriale często pokazują alkohol w atrakcyjny sposób, kojarząc go z zabawą, relaksem, czy prestiżem. Taki obraz może utrwalać myślenie, że alkohol jest niezbędny do dobrej zabawy lub sukcesu społecznego.
• Presja rówieśnicza lub grupowa – bycie częścią grupy, szczególnie w czasie młodzieńczych lat, może popychać do picia. „Wszyscy piją, więc i ja powinienem/powinnam” – to często spotykana logika, która sprawia, że łatwiej jest sięgnąć po kolejnego drinka, niż zastanowić się nad konsekwencjami.
• Wpływ miejsca pracy – w niektórych środowiskach zawodowych przyjęło się, że po godzinach pracy spotyka się w barach lub na firmowych imprezach, gdzie alkohol płynie szerokim strumieniem. Taka „korporacyjna kultura” może sprzyjać regularnemu spożywaniu alkoholu i utracie kontroli nad piciem.
• Dostępność alkoholu – w Polsce alkohol jest łatwo dostępny niemal na każdym kroku. Supermarkety, stacje benzynowe, małe sklepy – wszędzie można kupić napoje alkoholowe, co sprawia, że próg do ich zakupu jest bardzo niski.
• Potraktowanie alkoholu jako formy radzenia sobie ze stresem – w naszym społeczeństwie często promowana jest koncepcja, że picie alkoholu jest skutecznym sposobem na odstresowanie się. W długim okresie może to prowadzić do sytuacji, gdzie jedyną formą relaksu staje się właśnie picie.

Te czynniki są jak krople wody, które stopniowo wypełniają szklankę naszych nawyków.

Faktory biologiczne i genetyczne

Kiedy zastanawiamy się, dlaczego niektórzy ludzie mają większą tendencję do nadmiernego picia alkoholu niż inni, nie możemy zapomnieć o roli, jaką odgrywają czynniki biologiczne oraz genetyczne. Chociaż nasze środowisko ma ogromny wpływ na nasze zachowania, to jednak to, co dziedziczymy po naszych przodkach, także ma znaczenie w kontekście predyspozycji do uzależnień.

Badania naukowe pokazują, że pewne cechy genetyczne mogą zwiększać ryzyko rozwoju uzależnienia od alkoholu. Osoby, które mają w rodzinie historię problemów z alkoholem, mogą być bardziej podatne na tworzenie takich samych nawyków. Geny, które dziedziczymy, wpływają na sposób metabolizowania alkoholu w organizmie oraz na reakcję mózgu na substancje psychoaktywne.

Oprócz genetyki, na ryzyko uzależnienia wpływa również stan naszego zdrowia biologicznego. Pewne choroby, takie jak zaburzenia afektywne czy lękowe, mogą sprawiać, że sięgamy po alkohol jako formę samoleczenia. Co więcej, niektóre zaburzenia psychiczne mogą zwiększać skłonność do szukania ulgi w substancjach psychoaktywnych, w tym w alkoholu.

Przyjrzyjmy się więc bliżej, jak genetyka oraz inne czynniki biologiczne są powiązane z ryzykiem utraty kontroli nad piciem:

• Genetyczne predyspozycje: w rodzinach, w których alkoholizm występował przez pokolenia, ryzyko rozwoju tej zależności jest zazwyczaj wyższe. Geny odpowiadające za metabolizm alkoholu oraz reakcje organizmu na stres mogą być kluczowe.
• Stan zdrowia: osoby zmagające się z pewnymi chorobami somatycznymi czy neurologicznymi mogą być bardziej narażone na uzależnienie. Również choroby psychiczne, takie jak depresja czy zaburzenia osobowości, mogą wpływać na nadmierną konsumpcję alkoholu.
• Odpowiedź mózgu: to, w jaki sposób nasz mózg reaguje na alkohol, jest w dużej mierze uwarunkowane biologicznie. U niektórych osób, pozytywne odczucia wynikające z działania alkoholu są silniejsze, co może prowadzić do szybszego rozwoju uzależnienia.

Warto zaznaczyć, że choć te czynniki zwiększają ryzyko, nie są one jednoznacznym wyznacznikiem. Posiadanie genetycznych predyspozycji do uzależnienia nie oznacza, że na pewno do tego dojdzie. Świadomość i odpowiedzialne podejście do picia alkoholu mogą znacząco zmniejszyć ryzyko utraty kontroli.